Rodzice w pracy
Pracującym rodzicom przysługują dodatkowe prawa. Jeżeli kobieta karmiąca piersią pracuje więcej niż cztery godziny dziennie ma prawo do przerwy w pracy na karmienie dziecka. Jeżeli pracuje więcej niż sześć godzin – ma prawo do dwóch przerw. Przy jednym dziecku przerwa trwa 30 min, zaś przy większej liczbie karmionych dzieci 45 min. Przerwy są wliczane do czasu pracy, a na prośbę pracownicy mogą być łączone.
Matki lub ojca dziecka do lat czterech (rodzice wybierają kogo, jeżeli oboje pracują) nie wolno bez ich zgody zatrudniać nocą, w godzinach nadliczbowych ani delegować poza stałe miejsce pracy. Rodzice tacy nie mogą pracować więcej niż 8 godzin dziennie.
Ojcu lub matce dziecka do lat 14 przysługują dwa płatne dni zwolnienia na opiekę rocznie.
Nie można zwolnić bez wypowiedzenia pracownika (matki lub ojca), który jest nieobecny, bo opiekuje się dzieckiem i bierze z tego tytułu zasiłek, np. wychowawczy lub opiekuńczy.
Rodzic dziecka składa pracodawcy oświadczenie o zamiarze korzystania z tych uprawnień.
Pracownikowi będącemu na urlopie wychowawczym – matce lub ojcu – przysługuje zasiłek wychowawczy. Zasiłek ten przyznawany jest, jeżeli dochód na głowę w rodzinie nie przekracza obecnie 539 zł na osobę w rodzinie. Osoba, która wspólnie wychowuje dziecko, ma prawo do zasiłku przez dwa lata. Osoba samotnie wychowująca dziecko ma prawo do zasiłku przez trzy lata i przysługuje jej wyższy zasiłek. Wszystkie te przepisy dotyczą także rodziców dzieci adoptowanych i opiekunów.
Urlop macierzyński i tacierzyński
Każdej kobiecie przysługuje urlop macierzyński. Wymiar tego urlopu to:
- 20 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka
- 31 tygodni w przypadku urodzenia bliźniaków,
- 33 tygodni w przypadku urodzenia trojaczków,
- 35 tygodni w przypadku urodzenia czworaczków,
- 37 tygodni w przypadku urodzenia pięcioraczków.
Co najmniej dwa tygodnie tego urlopu kobieta może wykorzystać przed porodem.
Rodzice mogą dzielić się urlopem macierzyńskim. Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu. W takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi – ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek. 7 dni przed przystąpieniem do pracy kobieta pisemnie zgłasza pracodawcy, że rezygnuje z części urlopu macierzyńskiego. Do wniosku należy dołączyć zaświadczenie pracodawcy zatrudniającego ojca, potwierdzające termin rozpoczęcia urlopu ojcowskiego, przypadającego bezpośrednio po terminie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego przez pracownicę.
Pracodawca, po zakończeniu przez rodzica urlopu macierzyńskiego, ma obowiązek przyjąć pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe – na stanowisku równorzędnym, z wynagrodzeniem, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu.
Podobne uprawnienia przysługują rodzicom, którzy zdecydowali się na adopcję lub przyjęcie dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, niespokrewnionej z dzieckiem).
Dodatkowy urlop macierzyński
Jest to dodatkowy urlop macierzyński, z którego pracownica może, ale nie musi skorzystać po wykorzystaniu przysługującego jej podstawowego urlopu macierzyńskiego. Dodatkowego urlopu udziela się na pisemny wniosek pracownicy, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Zatem należy go złożyć korzystając jeszcze z urlopu podstawowego, ponieważ ustawodawca przewidział, że udziela się go bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownicy.
Dodatkowy urlop macierzyński przysługuje ponadto pracownikowi – ojcu, ale w określonych sytuacjach:
1) gdy matka po wykorzystaniu po porodzie 14 tygodni urlopu macierzyńskiego zrezygnuje
z pozostałej jego części na rzecz ojca,
2) gdy pracownica wykorzysta w całości urlop macierzyński w podstawowym wymiarze
i pracownik ojciec złoży wniosek o dodatkowy urlop macierzyński, wskazując termin zakończenia urlopu matki.
Rodzice uprawnieni do tego urlopu nie muszą obawiać się o utratę zatrudnienia ponieważ podlegają szczególnej ochronie stosunku pracy.
Urlop ojcowski
Od 1 stycznia 2012 r. pracownik-ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodni. Z uprawnienia może skorzystać każdy ojciec, pod warunkiem, że jego dziecko nie ukończyło 12 miesięcy. Tego urlopu pracodawca udziela na pisemny wniosek pracownika-ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z tego urlopu. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownika. Podczas urlopu ojcowskiego pracownik otrzyma 100-proc zasiłku macierzyńskiego, czyli tak samo jak w przypadku urlopu macierzyńskiego. Istotne jest również to, że pracownik nie musi obawiać się zwolnienia z pracy podczas tej nieobecności. Podlega on bowiem ochronie na takich samych zasadach, jak matka korzystająca z uprawnień rodzicielskich (art. 177 k.p.).
Urlop wychowawczy
Znowelizowany kodeks pracy zrównuje w prawach ojców z matkami. Kiedyś tylko matka mogła wziąć urlop wychowawczy czy zwolnienie na opiekę nad chorym dzieckiem, zaś ojciec tylko w szczególnych przypadkach. W tej chwili to rodzice sami wybierają, które z nich poświęci więcej czasu opiece nad dzieckiem.
Urlopu wychowawczego udziela się na wniosek pracownika (ojca lub matki). Wymiar tego urlopu wynosi 3 lata, ale nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia. Urlop wychowawczy może być wykorzystany najwyżej w trzech częściach.