Wybierz kierunek solidarność

Historia Solidarności

Stosowne poparcie popłynęło także od części środowiska akademickiego, czego przykładem był KUL, którego grupa studentów, z jezuitą ojcem Bronisławem Sroką 24 sierpnia rozpoczęła głodówkę solidarnościową (przerwaną 29 sierpnia na polecenie władz kościelnych). Na Lubelszczyźnie miały też miejsce strajki solidarnościowe ze Stocznią Gdańską. Taki dwugodzinny protest z udziałem 2 tys. pracowników został zorganizowany 26 sierpnia w WSK Świdnik. Strajkujący wysunęli żądanie publikacji treści 21 postulatów gdańskich w mediach oraz sformułowali dezyderaty w postaci konieczności zmian w składzie Rady Zakładowej i dyrekcji. Wobec ich niespełnienia, w dniu następnym reprezentujący załogę Komitet Strajkowy ogłosił rozpoczęcie strajku, który ostatecznie został przerwany w wyniku negocjacji z dyrektorem oraz przedstawicielami KW PZPR w Lublinie. Podpisane porozumienie obejmowało uznanie legalności Komitetu Strajkowego, przeprowadzenie w pełni demokratycznych wyborów do władz związkowych oraz zobowiązanie podania do publicznej wiadomości 21 postulatów z Wybrzeża. Nieco łagodniejszy przebieg miał strajk solidarnościowy przeprowadzony w dniu 27 sierpnia 1980 r. w Fabryce Samochodów Ciężarowych w Lublinie. Nie doszło tam do zasadniczych przerw w pracy, ale domagano się m.in. – podobnie jak w WSK Świdnik – zmian w Radzie Zakładowej. Na znak poparcia dla postulatów z Wybrzeża w dniach 28-29 sierpnia część pracowników Fabryki Maszyn Rolniczych „Agromet” w Lublinie przez kilka godzin powstrzymało się od obowiązków  pracowniczych. Z kolei świeżo wybrana Rada Zakładowa Lokomotywowni PKP Lublin 26 sierpnia podjęła uchwałę popierającą strajki na Wybrzeżu, a 29 sierpnia zorganizowała wśród kolejarzy zbiórkę pieniężną dla protestujących. Kwestie płacowe stanowiły źródło strajków Spółdzielni Pracy „Mototransport” w Rykach, 26 sierpnia oraz Zakładów Przemysłu Dziewiarskiego „Mewa” w Biłgoraju, 29 sierpnia.

Zawarcie Porozumienia Gdańskiego z władzami komunistycznymi 31 sierpnia 1980 r., w oparciu o które można było tworzyć wolne związki zawodowe, jeszcze bardziej wzmogło aktywność „lipcowych” komitetów strajkowych na Lubelszczyźnie, których celem stało się teraz powoływanie nowych związków zawodowych w zakładach pracy. Szczególne zaangażowanie w tym względzie wykazali pracownicy 3 zakładów, tj.: FSC Lublin, WSK Świdnik i Lokomotywowni PKP Lublin. W największym zakładzie przemysłowym, tj. w Fabryce Samochodów Ciężarowych w Lublinie w dniu 3 września 1980 r. podjęto uchwałę o przekształceniu Komitetu Strajkowego w Robotniczy Komitet Założycielski Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych. 5 września jego przedstawiciele w osobach Stanisława Daniela i Juliana Dziury oraz reprezentanci Lokomotywowni PKP Lublin (Czesław Niezgoda i Michał Kasprzak) udali się pociągiem do Gdańska. Tam też tego samego dnia zakładowym autem „Nysa” pojechali przedstawiciele WSK Świdnik (Antoni Grzegorczyk, Zygmunt Karwowski, Józef Kępski, Ryszard Kuć i Zbigniew Puczek). Z ramienia Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego spotkał się z nimi Andrzej Gwiazda. Z kolei delegaci Lokomotywowni i FSC zostali przyjęci przez Lecha Wałęsę, z którym ustalili powołanie analogicznych do Gdańska struktur związkowych w Lublinie w postaci komitetu międzyzakładowego. W podobnym czasie z Puław do Gdańska dotarli Jan Nakonieczny z Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa oraz Zdzisław Kudyk z Zakładów Azotowych „Puławy”, który nawiązał kontakt z delegacją WSK Świdnik. W sposób naturalny pierwszoplanowa rola organizacyjna nowego ruchu związkowego na Lubelszczyźnie przypadła właśnie WSK Świdnik, którego załoga zainicjowała strajki lipcowe. 8 września na posiedzeniu Komitetu Strajkowego WSK Świdnik zrelacjonowano przebieg rozmów w Gdańsku, przedstawiając m.in. otrzymane wytyczne. Dotyczyły one wyłaniania struktur niezależnych związków zawodowych w sposób demokratyczny, konieczności współpracy z dyrekcją i dotychczasowymi związkami, sposobu wynagradzania nowych związkowców, w tym deklarowanej pomocy finansowej dla Świdnika z Gdańska. Dzień później, tj. 9 września Komitet Strajkowy WSK Świdnik przekształcił się w Zakładowy Komitet Założycielski Niezależnych Związków Zawodowych WSK Świdnik. Tworzyło go 64 członków, z którego grona wybrano 7-osobowe prezydium z przewodniczącą Zofią Bartkiewicz. Wiceprzewodniczącymi zostali Zbigniew Karwowski i Zbigniew Puczek; pozostali: Antoni Grzegorczyk, Józef Kępski, Ryszard Kuć i Roman Olcha. Nowo ukonstytuowany komitet uruchomił akcję informacyjną w zakładzie celem prezentacji projektu statutu nowego związku zawodowego. Podobne, choć generalnie mniej zaawansowane kroki podejmowano również w innych zakładach pracy w Lublinie (FSC, Lokomotywownia PKP, Fabryka Maszyn Rolniczych „Agromet”, Przedsiębiorstwo Transportu Samochodowego Łączności, Miejskie Przedsiębiorstwo Komunikacji) i niektórych innych miastach województwa lubelskiego (Zakłady Azotowe „Puławy”, Fabryka Łożysk Tocznych w Kraśniku).

Pokłosiem rozmów Czesława Niezgody z Lokomotywowni PKP Lublin z przedstawicielami Zakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ WSK Świdnik było zebranie założycielskie komitetu międzyzakładowego w dniu 10 września 1980 r. o godz. 16. Miejscem spotkania był Klub Wynalazczości, Techniki i Racjonalizacji w Świdniku. Uczestniczyło w nim 56 osób reprezentujących 26 zakładów pracy, z tego 25 z terenu województwa lubelskiego (Lublin -18, Puławy – 4, Lubartów – 2, Świdnik – 1) oraz 1 przedsiębiorstwo z województwa chełmskiego. Skład poszczególnych delegacji przedstawiał się następująco:

1) Lublin

Fabryka Maszyn Rolniczych „Agromet” (Aleksander Chrzanowski, Janusz Piechota, Eustachy Rygalik)

Fabryka Maszyn Rolniczych „Agromet” – Filia Zakład C (Adolf Krzyszczak i Henryk Prucnal)

Fabryka Samochodów Ciężarowych (Stanisław Daniel i Julian Dziura)

Lokomotywownia Pozaklasowa PKP (Czesław Niezgoda i Janusz Iwaszko)

Lubelskie Zakłady Farmaceutyczne „Polfa” (Wiesław Krzyszczak)

Lubelskie Zakłady Naprawy Samochodów (Jan Bochra i Michał Wroński)

Międzywydziałowa Handlowa Spółdzielnia Inwalidów (Halina Bandura i Jan Wójcik)

Ośrodek Rozwoju Techniki (Andrzej Paluch)

Przedsiębiorstwo Obrotu Samochodami i Częściami Zamiennymi „Polmozbyt (Stanisław Filip i Edmund Mikos)

Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział Lublin (Ryszard Jankowski, Jadwiga Madej i Jan Pawłowski)

Przedsiębiorstwo Produkcji i Montażu Urządzeń Elektrycznych „Elektromontaż” (Zdzisław Czajka i Krzysztof Królikowski)

Przedsiębiorstwo Transportu Samochodowego Łączności nr 6 (Bolesław Ćwikła, Marian Grudzień i Edward Kozioł)

Radiowo-Telewizyjne Centrum Nadawcze z siedzibą w Bożym Darze (Wiesław Brzysko i Jerzy Flis)

Regionalny Związek Spółdzielni Inwalidów (Marian Smalec)

Zakład Odczynników Chemicznych (Leszek Gajos i Zdzisław Maciejewski)

Zakład Techniki Biurowej „Predom-Org” (Andrzej Piesto, Sławomir Smyk i Janusz Szalast)

Zakłady Naprawczo-Produkcyjne Mechanizacji Rolnictwa (Henryk Dragan, Stanisław Kieliszek, Bogdan Wałachowski i Ryszard Wiśniewski)

Zakłady Remontowo-Budowlane Akademii Medycznej (Józef Majewski i Wiesław Szeliga)

2) Puławy

Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (Aleksy Bornus i Jan Nakonieczny)

Instytut Nawozów Sztucznych (Jerzy Gębicki i Stanisław Mazur)

PKS Oddział II Osobowy (Dionizy Wójcik)

Zakłady Azotowe „Puławy” (Zdzisław Kudyk, Jan Łodyga, Bogdan Masiak, Teofil Parfianowicz, Jan Wawer i Andrzej Załęcki)

3) Lubartów

Mechaniczne Zakłady Produkcyjne Wojewódzkiego Związku Spółdzielni Rolniczych „Samopomoc Chłopska” – Zakład nr 1 (Antoni Czop i Mieczysław Szczepaniuk)

Zakłady Wytwórcze Magnetofonów „Unitra” (Jerzy Gregorowicz)

4) Świdnik

WSK „PZL-Świdnik” (Zofia Bartkiewicz i Ryszard Kuć)

5) Chełm

Lokomotywownia (Wiesław Karecki)

Trzeba pokreślić, iż oprócz oficjalnych reprezentantów z poszczególnych zakładów pracy, w zebraniu uczestniczyły także inne osoby zaangażowane w działalność związkową. Łączna liczba uczestników spotkania wynosiła 92 osoby. Ponadto brał udział w nim przedstawiciel Wojewódzkiej Rady Związków Zawodowych. Obecni byli również dziennikarze reprezentujący „Sztandar Ludu”, „Kamenę”, Lubelskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”, „Za i Przeciw” oraz opozycyjnego pisma „Robotnik”. W trakcie zebrania panowała napięta atmosfera. Na początku, na wniosek delegatów z Zakładów Azotowych „Puławy”, chciano wyprosić Wojciecha Onyszkiewicza z Komitetu Samoobrony Społecznej Komitetu Obrony Robotników, który reprezentował redakcję „Robotnika”. Tak się jednak nie stało dzięki interwencji Czesława Niezgody z Lokomotywowni PKP Lublin, bowiem zagroził on opuszczeniem obrad przez delegację przedsiębiorstwa. Już jednak nie zgodzono się na fotografowanie przebiegu obrad przez zakładowego kolegę Niezgody, Michała Kasprzaka.

Przewodnictwo w spotkaniu należało do członków Prezydium Komitetu Założycielskiego NSZZ WSK Świdnik, którzy w sposób rotacyjny moderowali jego obrady: Zbigniew Puczek, Zofia Bartkiewicz i Zygmunt Karwowski. Na wstępie omówiono podejmowane zabiegi zakładów pracy w kierunku prawnego usankcjonowania tworzonych struktur związkowych. To właśnie Karwowski z WSK Świdnik poinformował, iż Komitet Założycielski skierował pismo do Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie o jego rejestrację. Zwrócił się także do dyrekcji zakładu o przyznanie lokalu oraz oddelegowanie dwóch osób do organizacji związku. Optymistyczne wieści przekazała delegacja FSC Lublin, podając iż na wielu jego wydziałach odnotowano 100-procentową deklarację akcesu do nowego związku. Dodano także, iż dyrekcja zakładu wyraziła zgodę na przydzielenie lokalu i dostarczenie materiałów biurowych. Duży rezonans wywołało wystąpienie Czesława Niezgody z Lokomotywowni PKP, który przestrzegał przed inwigilacją Służby Bezpieczeństwa, mówił o konieczności spójnego działania oraz wysunął postulat powołania związku regionalnego. Skierował też uwagę na podjęcie starań na rzecz powstania programów katolickich w mediach. To właśnie Niezgoda został wybrany na przewodniczącego powołanego przez delegatów Międzyzakładowego Środkowo-Wschodniego Komitetu Założycielskiego Niezależnych Samorządnych Związków Zawodowych z siedzibą w Lublinie. Do utworzonego 12-osobowego komitetu weszli także dwaj wiceprzewodniczący: Stanisław Daniel z FSC Lublin i Ryszard Kuć z WSK Świdnik oraz Jan Bochra (LZNS w Lublinie), Aleksander Chrzanowski (FMR Agromet Lublin), Bolesław Ćwikła (PTŁ nr 6 w Lublinie), Jerzy Gregorowicz (ZWM Unitra Lubartów), Ryszard Jankowski (PKZ Lublin), Wiesław Krzyszczak (LZF Polfa), Zdzisław Kudyk (ZA Puławy), Jan Nakonieczny (IUNG Puławy) i Marian Smalec (RZSI Lublin).

Uchwała założycielska MKZ wskazywała na możliwość poszerzania jego struktur przez akces nowych zakładów pracy. Jednocześnie informowała, iż jego działalność zakończy się wraz z przeprowadzeniem wyborów i powołaniem nowych związków zawodowych w regionie. Uchwała dotyczyła także uzyskania zgody od władz wojewódzkich w zakresie przydzielenia lokalu na siedzibę komitetu oraz podania do publicznej wiadomości jej treści w mediach lokalnych. Mówiła również o prawie do tworzenia terenowych punktów konsultacyjnych i współpracy doradczej z ekspertami. Na wniosek przewodniczącego MKZ Czesława Niezgody już 11 września odbyło się spotkanie z wojewodą lubelskim Mieczysławem Stępniem, który ustosunkował się krytycznie do części zapisów uchwały z 10 września (m.in. nazbyt szeroka formuła terytorialna MKZ, wykraczająca poza administracyjne granice ówczesnego województwa lubelskiego). Jednocześnie wojewoda zobowiązał się do przedstawienia na kolejnym spotkaniu, uzgodnionym na 15 września, propozycji lokalowej dla MKZ i uszczegółowienia kwestii udostępnienia nowym związkom zakładowych radiowęzłów i urządzeń poligraficznych. Końcowy tekst zmodyfikowanej, datowanej na 11 września uchwały o powołaniu MKZ ujrzał światło dzienne 17 września na łamach „Kuriera Lubelskiego”.

MKZ Regionu Środkowo-Wschodniego oficjalnie używał nazwy „Solidarność” od 30 września 1980 r., tj. Międzyzakładowy Komitet Założycielski NSZZ  „Solidarność”  Region Środkowo-Wschodni. Siedzibą jego władz związkowych od 27 września był lokal przy ulicy Okopowej 7 w Lublinie, a od 12 lutego 1981 r. przy ul. Królewskiej 3. Cotygodniowe, poniedziałkowe spotkania MKZ odbywały się w Domu Kultury Kolejarza w Lublinie. Istotną rolę w działalności Komitetu odegrała prasa. Najważniejszym jego pismem był wydawany od 16 października 1980 r. „Biuletyn Informacyjny Międzyzakładowego Komitetu Założycielskiego NSZZ «Solidarność» Region Środkowo-Wschodni”. Od początku MKZ Regionu Środkowo-Wschodniego działał aktywnie zarówno na forum regionalnym, jak i krajowym. Kierownictwo MKZ wielokrotnie brało udział w obradach Krajowej Komisji Porozumiewawczej. Komitet na swoim terenie inicjował i koordynował akcje strajkowe, udzielał fachowej pomocy organizacyjnej w tworzeniu struktur zakładowych (za pośrednictwem tzw. lektorów związkowych). Angażował się również w tworzenie „Solidarności” rolniczej i nauczycielskiej oraz niezależnego harcerstwa. Pod koniec września 1980 r. MKZ skupiał ponad 60 komitetów założycielskich zrzeszających około 50 tys. pracowników, głównie z województwa lubelskiego. Stopniowo obejmował coraz większą rzeszę przedstawicieli nowych związkowych komitetów założycielskich z zakładów pracy w województwie lubelskim, zamojskim, bialskopodlaskim, chełmskim, a nawet siedleckim (zakłady z okolic Łukowa). Chełmskie struktury związkowe z ponad 100 zakładami pracy w dniu 20 stycznia 1981 r. odłączyły się (za wyjątkiem MKZ we Włodawie) od MKZ Regionu Środkowo-Wschodniego, powołując odrębny Region Chełmski. 12 lutego 1981 r. działacze związkowi z województwa bialskopodlaskiego podjęli decyzję o odłączeniu się od Regionu Środkowo-Wschodniego i przystąpieniu do NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze. Nie dotyczyło to komitetów założycielskich z Radzynia Podlaskiego, Międzyrzecza Podlaskiego i Parczewa, które pozostały w strukturach MKZ „Solidarność” Regionu Środkowo-Wschodniego. Po tych przetasowaniach wewnętrznych w lutym 1981 r. Region Środkowo-Wschodni skupiał przedstawicieli związkowych z 1136 organizacji zakładowych z liczbą 310 tys. członków. W ślad za tym liczba członków kierownictwa MKZ Regionu Środkowo-Wschodniego wzrosła z 12 do 32 osób. Punktem kulminacyjnym zmian personalnych było zebranie z 6-7 lutego 1981 r., na którym wybrano 7-osobowe prezydium MKZ Regionu Środkowo-Wschodniego. Nowym przewodniczącym został Jan Bartczak (MPK Lublin), a wiceprzewodniczącym Ryszard Kuć (WSK Świdnik). Komitet zakończył funkcjonowanie 16-17 maja 1981 r. wraz z przeprowadzeniem ostatniej tury głosowań w wyborach do Zarządu Regionu Środkowo-Wschodniego „Solidarności”, które odbyły się w hali „Avia” w Świdniku. Na finiszu swej działalności MKZ obejmował 332 tys. związkowców zrzeszonych w 1300 organizacjach zakładowych.